Owoce jagodowe to niewielkie owoce o słodkim smaku i wysokiej zawartości witamin i składników mineralnych. Do owoców jagodowych zaliczamy: agrest, aronię, borówkę czernicę zwaną również czarną jagodą, borówkę brusznicę, jeżynę, malinę, porzeczkę białą, porzeczkę czerwoną, porzeczkę czarną, poziomkę, truskawkę oraz winogrono i żurawinę. 

Owoce jagodowe charakteryzuje wysoka zawartość związków polifenolowych, terpenów, glikozydów a także kwasu askorbinowego. Wśród polifenoli największą grupę stanowią flawonoidy a zwłaszcza antocyjany i kwercetyna. Flawonoidy charakteryzują się wysoką aktywność biologiczną i warunkują różny sposób oddziaływania na metabolizm komórkowy. 

Właściwości antyoksydacyjne

Flawonoidy wykazują działanie antyoksydacyjne na drodze różnych mechanizmów:

• wychwytywanie/ neutralizowanie wolnych rodników tlenowych i ich reaktywnych form (RFT – reaktywne formy tlenu) – ogromne znaczenie w stanach zapalnych.
  • Wolne rodniki- to atomy lub cząsteczki, które posiadają niesparowane elektrony w związku z czym łatwo wiążą się z innymi strukturami i prowadzą do ich uszkodzenia. 
• Inhibicja wytwarzania w komórkach reaktywnych form tlenu na drodze hamowania enzymów (oksydazy ksantynowej, błonowej oksydazy NAD(P)H, mieloperoksydazy) uczestniczących w powstawaniu RFT. 
• Chelatowanie jonów metali tj. miedź i żelazo i dzięki temu hamowanie powstawania reaktywnych rodników hydroksylowych
• Ochrona niektórych antyoksydantów przed utlenieniem np. askorbinianu (witamina C) w cytosolu, α-tokoferolu (składnik witaminy E) w błonach biologicznych
• Hamowanie wolnorodnikówych reakcji w nieenzymatycznej i enzymatycznej peroksydacji (utlenianiu) lipidów poprzez obniżenie aktywności enzymów np. fosfolipazy, lipooksygenazy. 

Właściwości przeciwzapalne

Flawonoidy w tym np. kwercetyna hamują aktywność enzymów tj. lipooksygenazy (LOX) i cyklooksygenazy (COX), które to biorą udział w syntezie prozapalnych prostaglandyn i leukotrienów z kwasu arachidonowego. W konsekwencji zahamowany zostaje napływ leukocytów, poprawia się stan napięcia naczyń krwionośnych i zmniejsza się odczyn zapalny.

Działanie przeciwalergiczne

Flawonoidy a zwłaszcza kwercetyna występująca np. w jagodach hamują proliferację limfocytów, hamują syntezę przeciwciał IgE, IgG, IgM i IgA a także hamują uwalnianie histaminy z mastocytów.

Jakim schorzeniom sprzyja spożywanie owoców jagodowych bogatych we flawonoidy?

Choroby nowotworowe

• Flawonoidy a zwłaszcza antocyjany indukują apoptozę komórek nowotworowych jamy ustnej u człowieka (w badanych in vitro)
• Hamują wzrost komórek nowotworowych raka szyjki macicy.  

Choroby sercowo – naczyniowe

• Powodują wzrost zdolności przeciwutleniającej osocza
• Powodują spadek cholesterolu całkowitego i frakcji LDL
• Są źrodłem niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych NNKT – np. Olej z pestek czarnej porzeczki
• Flawonoidy (zwłaszcza rutyna) razem z witaminą C uelastyczniają i wzmacniają naczynia krwionośne na drodze hamowania aktywności hialuronidazy (enzymu rozkładającego kwas hialuronowy). Dzięki temu naczynia są mniej przepuszczalne i łamliwe

Cukrzyca

• Flawonoidy stymulują syntezę insuliny w komórkach β trzustki i hamują syntezę glukozy w hepatocytach. Dzięki temu spada stężenie glukozy we krwi
• Flawonoidy mają zdolność spowalniania wchłaniania glukozy w jelicie
• Flawonoidy są inhibitorami enzymu (reduktazy aldozolowej), który katalizuje syntezę sorbitolu odkładającego się w gałce ocznej. Dzięki temu chronią osoby dotknięte cukrzycą przed zaćmą.  

Miażdżyca

• Flawonoidy zmniejszają odczyn zapalny naczyń krwionośnych i hamują napływ leukocytów do miejsc zapalnych. 
• Ograniczają ilość reaktywnych form tlenu, które utleniają frakcję LDL cholesterolu, dzięki czemu chronią przed powstawaniem blaszek miażdżycowych. 

Zakrzepica

• Flawonoidy utrudniają zlepianie się płytek krwi
• Hamują aktywność enzymów COX i fosfodiestrazy

Moc owoców jagodowych a zapobieganie starzeniu się skóry

W naskórku i skórze właściwej w procesie chronologicznego starzenia się gromadzą się „starzejące” komórki. Proces ten wzmagają różne zaburzenia komórkowe, w tym uszkodzenia DNA i dysfunkcję mitochondriów. Starzenie się skory właściwej i naskórka może być też indukowane przez czynniki zewnętrzne, uszkadzające DNA (np. promieniowanie rentgenowskie, promieniowanie UV i dym papierosowy). „Komórki starzejące się” wydzielają specyficzne cytokiny prozapalne, chemokiny oraz czynniki wzrostu. Zjawisko to zwane jest fenotypem sekrecyjnym związanym ze starzeniem (SASP).

SASP może prowadzić do przewlekłego miejscowego lub uogólnionego stanu zapalnego a także do zmian w strukturze i funkcji tkanek.

Promieniowanie UVA i UVB aktywuje geny SASP, tj. IL-1, IL-6 i MMP oraz zmniejsza ekspresję czynnika wzrostu TGF-β, powodując tym samym zmniejszoną syntezę kolagenu typu I i prowadząc do ścieńczenia skóry oraz powstawania zmarszczek. 

Starzenie się wiąże się też ze zmianami w układzie odpornościowym skóry – zmniejszoną liczbą komórek Langerhansa, zmniejszoną odpornością swoistą dla antygenu i zwiększoną populacją limfocytów regulatorowych T. Zmiany te powodują obniżoną odporność a to prowadzi do zwiększonej podatności na nowotwory i infekcje.

Działanie flawonoidów w procesie hamowania starzenia się skóry

Apigenina

Apigenina wykazuje zdolności do hamowania sygnalizacji mTOR – dominującego mechanizmu, za pomocą którego ten flawonoid hamuje rozwój i progresję raka skóry.  Ma też właściwości przeciwutleniające i przeciwzapalne i może przywracać prawidłowe funkcje skóry (np. naprawę DNA i żywotność ludzkich keratynocytów i fibroblastów skóry) po uszkodzeniach posłonecznych. Apigenina wpływa na zmniejszanie sekrecji kilku czynników SASP (np. IL-6 i IL-8) w ludzkich fibroblastach. Hamuje też produkcję białka IP10, wydzielanego przez starzejące się fibroblasty. IP10 i inne chemokiny promują odpowiedź limfocytów Th1 na uszkodzenie komórek. Apigenina hamuje aktywność metaloproteinpzy MMP-1, dzięki czemu chroni skórę przed degradacją macierzy kolagenowej wywołaną promieniowaniem UVA i UVB. Indukuje ponadto syntezę kolagenu typu I i III de novo w fibroblastach skóry in vitro. 

Fisetyna

Fisetyna wykazuje silne właściwości senolityczne (usuwa starzejące się komórki) in vitro i in vivo. Fisetyna może hamować stany zapalne wywołane przez czynnik martwicy nowotworów TNF-α oraz hamować uszkodzenia keratynocytów spowodowane nadtlenkiem wodoru. Ma też zdolność zmniejszania uszkodzeń wywołanych przez UVB na drodze hamowanie wytwarzania reaktywnych form tlenu (ROS) i szlaku sygnałowego MAPK/AP-1/MMP. Fisetyna zapobiega degradacji kolagenu i odpowiedzi zapalnej w ludzkich fibroblastach skóry. 

Kwercetyna

Kwercetyna blokuje indukowaną przez UV ekspresję cykooksygenazy COX-2 i metaloproteinazyw MMP-1 a tym samym zapobiega degradacji kolagenu w ludzkiej skórze i fibroblastach skóry. Flawonoid ten wpływa na zmniejszenie liczby starzejących się komórek indukowanych stresem oraz na zahamowanie związanego ze starzeniem się wydzielania mediatorów zapalnych IL-8 i interferonu-β . Ponadto wykazuje właściwości senolityczne – eliminuje starzejące się fibroblasty in vitro.

Jedne z najnowszych badań in vitro wykazują, że antocyjany wyekstrahowane z czarnej porzeczki zwiększają poziom elementów macierzy pozakomórkowej ECM, takich jak kolagen i elastyna, w fibroblastach ludzkiej skóry.

A co z zapalnymi chorobami skóry?

Flawonoidy z uwagi na właściwości antyoksydacyjne, przeciwzapalne oraz zawartość błonnika są również pomocne w leczeniu niektórych dolegliwości skórnych, które są efektem zaburzeń przemiany materii, w tym w trądziku pospolitym i trądziku różowatym.

Jak owoce jagodowe wpływają na przydatki skóry a zwłaszcza włosy?

Istnieje kilka mechanizmów potwierdzonych badaniami, dzięki którym owoce jagodowe mogą służyć, jako środki hamujące i zapobiegające wypadaniu włosów:

Pobudzają wzrost włosów poprzez aktywację komórek mieszka włosowego nawet o 20% oraz promowanie ekspresji kolagenu typu 17. Wypadanie włosów może być związane z obniżonym poziomem kolagenu typu 17, stąd podwyższenie jego poziomu może odwracać skutki wypadania. Dodatkowo owoce jagodowe hamują wypadanie włosów poprzez hamowanie enzymu 5α – reduktazy. Enzym ten konwertuje testosteron do dihydrotestosteronu (DHT – 5α – dihydrotestosterone), który z kolei działa destrukcyjnie na mieszki włosowe prowadząc do łysienia.

Związek aromatyczny zawarty w malinach – keton malinowy – ma strukturę podobną do kapsaicyny. Kapsaicyna aktywuje neurony czuciowe prowadząc do uwolnienia peptydu związanego z genem kalcytoniny a dalej uwolnienia IGF – 1. Insulinopodobny czynnik wzrostu bierze udział w rozwoju i dojrzewaniu mieszków włosowych. Badania wskazują na poprawę wzrostu włosów u osób stosujących miejscowo keton malinowy.

Owoce jagodowe stymulują wzrost włosów wpływając na mechanizm szlaku sygnałowego: kinazy janusowe – białka przetwornika sygnału i aktywator transkrypcji (JAK – STAT – Janus Activated Kinases – Signal Transducter and Activator of Transcription). Niektóre formy wypadania włosów są związane z niezdolnością przejścia komórek mieszków włosowych z fazy telogenu do fazy anagenu. Badania dowodzą, że zahamowanie szlaku JAK – STAT przy użyciu inhibitora ułatwia przejście komórkom mieszka z fazy telogenu do anagenu. Jagody, jeżyny i truskawki są bogate w bioaktywne związki – elagotaniny, które pełnią rolę inhibitora JAK, pobudzając w ten sposób wzrost włosów.

Czy warto jeść owoce jagodowe? Odpowiedź jest prosta – warto !!!

Przeprowadzone do tej pory badania sugerują, że stosowanie flawonoidów zarówno miejscowo, jak i ogólnoustrojowo ma wiele zalet. Brakuje jednak przekonujących badań klinicznych potwierdzających skuteczność i bezpieczeństwo flawonoidów w leczeniu zmian  skórnych oraz mian w skórze wynikających z procesu starzenia się. 

Niemniej jednak podaż owoców jagodowych oraz innych warzyw i owoców jest wskazana z uwagi na bogate źródło różnych flawonoidów które mogą działać kompleksowo i synergistycznie. Spożywanie flawonoidów wpływa korzystnie zarówno na nasz mikrobiom jelitowy jak i stan skóry i jej przydatków.