Zdrowa skóra charakteryzuje się wysokim stężeniem witaminy C, znacznie wyższym od stężenia w osoczu, co sugeruje aktywną akumulację z krążenia. Więcej jest jej w naskórku, niż w skórze właściwej (2-5 krotne różnice między tymi warstwami). Poziom witaminy C jest niższy w skórze starzejącej się lub z fotouszkodzeniami. Nie dowiedziono jednak, czy związek ten odzwierciedla przyczynę, czy skutek. Czynnikami wpływającymi na niższe zasoby wit.C w skórze to przede wszystkim nadmierna ekspozycja na stres oksydacyjny wywołany zanieczyszczeniami i promieniowaniem UV.
Biodostępność i wchłanianie witaminy C przez skórę
Wychwyt witaminy C z osocza i transport do warstw skóry odbywa się za pośrednictwem specyficznych transporterów witaminy C zależnych od sodu SVCT (sodium-ascorbate co-transporters), które są obecne w całym organizmie i są również odpowiedzialne za transport do innych tkanek. Transportery są hydrofobowymi białkami błonowymi, które współtransportują sód, napędzając pobieranie witaminy C do komórek.
Niższe zasoby wit.C występują w tkankach, gdy poziomy w osoczu są poniżej nasycenia. Po osiągnięciu nasycenia w osoczu poziomy wit.C nie wzrastają dalej. Suplementacja diety będzie skuteczna w podnoszeniu poziomu witaminy C w skórze tylko u osób, u których przed interwencją stężenie w osoczu jest poniżej nasycenia.
Niedobór witaminy C
Niedobór witaminy C wiąże się z utratą wielu ważnych funkcji skóry:
- słabe gojenie się ran,
- pogrubienie warstwy rogowej naskórka,
- krwawienie podskórne (z powodu kruchości i utraty morfologii tkanki łącznej).
Poza tym skóra jest sucha, szorstka, zrogowaciała.
Potencjalne funkcje witaminy C w skórze
1. Promocja tworzenia kolagenu
Wit. C działa jako kofaktor dla hydroksylaz proliny i lizyny, które stabilizują trzeciorzędową strukturę cząsteczki kolagenu, a także promuje ekspresję genów kolagenu. W skórze tworzenie kolagenu odbywa się głównie przez fibroblasty w skórze właściwej. W przypadku niedoboru witaminy C dochodzi do obniżenia syntezy jak i zmniejszenia sieciowania kolagenu. Ponadto wit. C stymuluje produkcję mRNA kolagenu przez fibroblasty. Fibroblasty skóry są całkowicie zależne od wit. C, w przypadku syntezy kolagenu.
Suplementacja witaminą C wykazuje poprawę syntezy kolagenu in vivo.
2. Neutralizacja wolnych rodników i usuwanie toksycznych utleniaczy
Wit. C jest silnym przeciwutleniaczem, który może neutralizować i usuwać wolne rodniki pochodzące z zanieczyszczeń środowiska i po ekspozycji na promieniowanie ultrafioletowe UV. Wit. C jest szczególnie skuteczna w redukcji uszkodzeń oksydacyjnych w skórze, gdy jest stosowana w połączeniu z witaminą E (Wit. C jest regeneratorem utlenionej witaminy E). Wit. C skutecznie regeneruje ten ważny, rozpuszczalny w lipidach zamiatacz rodników i ogranicza uszkodzenia oksydacyjne struktur błony komórkowej.
3. Hamowanie melanogenezy
Pochodne witaminy C, w tym askorbyl fosforanu magnezu, hamują syntezę melaniny (barwnika skóry) poprzez inhibicję tyrozynazy, enzymu katalizującego powstawanie barwnika skóry. Witamina C wykazuje zdolność redukcji orto-chinonów (związków chemicznych o intensywnym zabarwieniu) wytwarzanych przez tyrozynazę, ale możliwe są również inne mechanizmy
4. Interakcja ze ścieżkami sygnalizacji komórkowej
- odgrywa rolę w różnicowaniu keratynocytów,
- poprawia organizację strukturalną warstwy rogowej naskórka, której towarzyszy zwiększona funkcja bariery (zwiększa liczbę ziarnistości keratohialiny – ziaren zbudowanych z białek keratynowych i poziom filagryny – prekursora naturalnego czynnika nawilżającego NMF),
- wspomaga syntezę i organizację lipidów barierowych,
- stymuluje proliferację i migrację fibroblastów skóry, które są niezbędne do skutecznego gojenia się ran,
- stymuluje syntezę glikozaminoglikanów (m.in. kwasu hialuronowego) w ramach tworzenia macierzy zewnątrzkomórkowej ECM.
5. Modulacja ścieżek epigenetycznych
Wit. C działaja jako kofaktor dla enzymów translokacji białek TET (Ten-Eleven Proteins), które katalizują usuwanie metylowanej cytozyny poprzez jej hydroksylację do 5-hydroksymetylocytozyny (5 hmC)
- leczenie witaminą C zwiększa zawartość 5 hmC w liniach komórek czerniaka, powodując zmianę transkryptomu i zmniejszenie złośliwego fenotypu,
- wit. C chroni przed apoptozą komórek naskórka indukowaną przez UV.
6. Zapobieganie starzeniu się skóry
Ochrona przed uszkodzeniami wywołanymi ekspozycją na promieniowanie UV związana jest z działaniem antyoksydacyjnym wit.C (stosowana zarówno miejscowo, jak i doustnie).
Istnieje synergia między witaminą C i witaminą E. Keratynocyty mają zdolność gromadzenia wysokich stężeń witaminy C, co w połączeniu z witaminą E zapewnia silną ochronę przed promieniowaniem UV. Skuteczność miejscowej wit. C zależy od wcześniejszego stanu skóry. Gdy stan zdrowia jest optymalny, wit. C po zastosowaniu miejscowym nie jest wchłaniana.
W badaniach wykazano, że przyjmowanie 100 mg witaminy C/dobę powoduje istotny wzrost aktywności przeciwrodnikowej o 22%. Z kolei spożycie 180 mg/dzień powoduje nawet znaczny wzrost o 37%.
Wit.C odgrywa rolę w tworzeniu warstwy rogowej naskórka, tym samym pośrednio chroni skórę przed utratą wody (obniża TEWL – przednaskórkową utratę wody). Indukuje różnicowanie keratynocytów, chroni komórki przed apoptozą i zwiększa ich przeżywalność. Wit. C zapobiega peroksydacji lipidów oraz stymuluje wytwarzanie lipidów barierowych w keratynocytach skóry.
6.1. Zmarszczki
Ochrona przed powstawaniem zmarszczek polega przede wszystkim na stymulowaniu syntezy kolagenu, zwłaszcza u osób palących tytoń. Palacze mają obniżony poziom witaminy C w osoczu.
Wykazano, że kwas 6-palmitoilo-L-askorbinowy (palmitynian askorbinylu) zmniejsza widoczność zmarszczek, pęknięć, szczelin i obrzęków wokół oczu, a kwas 6-O-stearoilo-L-askorbinowy opóźnia starzenie się skóry a także jest silnym inhibitorem enzymów hialuronidazy.
Niektóre badania wskazują, że miejscowe stosowanie witaminy C może powodować zmniejszenie szorstkości skóry.
7. Gojenie się ran
Znaczący wpływ wit. C na gojenie się ran związany jest z aktywnością tej witaminy jako kofaktora w syntezie kolagenu, a zaburzenia gojenia się ran są wczesnym wskaźnikiem hipowitaminozy C. Suplementacja witaminą C, jak i witaminą E poprawia tempo gojenia się ran oparzeniowych. Wykazano, że miejscowe stosowanie witaminy C w żelu silikonowym powoduje znaczne zmniejszenie powstawania trwałych blizn w populacji azjatyckiej.
8. Stany zapalne skóry
Właściwości przeciwzapalne w preparatach nie zostały udokumentowane w badaniach.
W wielu stanach zapalnych obserwuje się zwiększone wykorzystanie witaminy C, a obniżony poziom tej witaminy wpływa negatywnie na wiele podstawowych reakcji zachodzących w organizmie. Obserwuje się znaczne pogorszenie statusu wit. C u osób z atopowym zapaleniem skóry (AZS), przy niskich poziomach wit.C w osoczu. Odnotowuje się też zależność między poziomem wit. C w osoczu a zawartością ceramidów w naskórku osób dotkniętych tą chorobą. Ceramid jest głównym lipidem warstwy rogowej naskórka. Wit. C stymuluje produkcję ceramidów w keratynocytach poprzez modulację enzymów (syntazy ceramidowe CERS) związanych z metabolizmem ceramidów, a w rezultacie może poprawić ogólną funkcję bariery naskórkowej.
Zdrowie skóry koreluje pozytywnie ze spożyciem owoców i warzyw co dokumentują liczne badaniach. Aktywny składnik owoców i warzyw odpowiedzialny za wynikające korzyść nie jest do tej pory zidentyfikowany, aczkolwiek poziom witaminy C jest ściśle powiązany ze spożyciem owoców i warzyw. Kondycję ludzkiej skóry można poprawić poprzez dostarczanie witaminy C zarówno w postaci doustnych suplementów, jak i miejscowej aplikacji.
SUPLEMENTACJA
Suplementacja witaminą C zmniejsza parametry stresu oksydacyjnego poprzez neutralizację reaktywnych form tlenu na drodze modulacji reakcji redoks w modelach zwierzęcych. Ponadto przyspiesza gojenie kości po złamaniu i zwiększa syntezę kolagenu typu I.
Żadne badania na zwierzętach i ludziach nie wykazały żadnych negatywnych skutków suplementacji witaminą C. Doustna suplementacja tą witaminą wydaje się być bezpieczna.
MIEJSCOWA APLIKACJA
Gdy stężenie w osoczu jest niskie, część wit. C może być dostarczana do naskórka poprzez miejscową aplikację, chociaż jej skuteczność zależy od składu i użytego nośnika w kremie. Wit. C, jako rozpuszczalna w wodzie i posiadająca ładunek cząsteczka, jest odpychana przez fizyczną barierę naskórka. Dopiero gdy pH jest poniżej 4 i witamina C ma postać kwasu askorbinowego, zachodzi pewna penetracja.
Enkapsulacja wit.C w postaci liposfery może wspomagać transport do niższych warstw naskórka i może skutkować zwiększonym wychwytem. Jednak najbardziej istotną kwestią dla skuteczności stosowania miejscowego jest stan osocza pacjenta: jeśli poziomy w osoczu są nasycone, miejscowe stosowanie tej witaminy nie zwiększa jej zawartości w skórze.
CIEKAWOSTKI
Największy przyrost grubości naskórka wywołuje aplikacja preparatów zawierających kompleks wit.C – skwalen (Wit.C-SQ). Skwalen to lipid będący składnikiem sebum i bariery naskórkowej człowieka.
Badania wykazują, że zawartość białka kolagenu III była dwukrotnie wyższa w warstwie brodawkowatej skóry właściwej po 10-dniowym leczeniu preparatem Vit C – skwalen w porównaniu z nieleczoną kontrolą.
Kompleks Vit. C -SQ reguluje składniki macierzy pozakomórkowej ECM (ang. Extracellular martix). Stymuluje 6 razy bardziej ekspresję inhibitora metaloproteinaz TIMP i dwukrotnie bardziej ekspresję COL3A (gen zaangażowany w produkcję kolagenu typu III), niż ekspresja transkryptu MMP1, który koduje kolagenazę zaangażowaną w degradację kolagenu typu I i III. Takie efekty mogą przyczynić się do zachowania istniejącego kolagenu. Ponadto Vit C-SQ wpływa na ekspresję dekoryny, znajdującej się na powierzchni włókien kolagenowych, chroniąc je tym samym przed rozszczepieniem przez metaloproteinazy.
Vit C-SQ stymuluje biosyntezę kwasu hialuronowego HA na szlaku nadekspresji syntazy hialuronianu HAS2 (główna syntaza skóry, uczestnicząca w syntezie kwasu hialuronowego). Kwas hialuronowy silnie wiąże wodę w skórze, w związku z czym następuje poprawa nawilżenia skóry. Vit C-SQ wyzwala rownież ekspresję genu kodującego adiponektynę (ADIPOQ), która promuje biosyntezę HA. Dochodzi do pogrubienia naskórka, ponieważ adiponektyna sprzyja wzrostowi komórek i przebudowie tkanek poprzez wiązanie i sekwestrację czynników wzrostu.
